W świecie medycyny często największe przełomy rodzą się z pozornie prostych pytań. Czy substancja znana głównie sportowcom jako suplement zwiększający siłę mięśni może pomóc w walce z chorobą Alzheimera? Pierwsze badanie kliniczne kreatyny u pacjentów z demencją przynosi nadzieję - suplementacja zwiększyła poziom kreatyny w mózgu o 11% i poprawiła funkcje poznawcze.

To przełomowe badanie pilotażowe, opublikowane w prestiżowym czasopiśmie "Alzheimer's & Dementia: Translational Research & Clinical Interventions" (link), otwiera nowe możliwości w leczeniu wspomagającym choroby Alzheimera. Po raz pierwszy w historii naukowcy wykazali, że kreatyna może bezpiecznie i skutecznie wspierać funkcje mózgu u pacjentów z demencją.

Choroba Alzheimera - wyzwanie naszych czasów

Choroba Alzheimera dotyka ponad 50 milionów ludzi na całym świecie, a liczba ta systematycznie rośnie wraz ze starzeniem się społeczeństwa. W Polsce żyje około 300-400 tysięcy osób z demencją, z czego większość stanowią przypadki choroby Alzheimera.

Obecnie dostępne metody leczenia mają ograniczoną skuteczność i koncentrują się głównie na:

• Inhibitorach acetylocholinesterazy (donepezil, rivastigmina)
• Antagoniście receptorów NMDA (memantyna)
• Najnowszych lekach przeciw amyloidowi (aducanumab, lecanemab)

Jednak żadne z tych rozwiązań nie zatrzymuje postępu choroby. Stąd ogromne zainteresowanie terapiami wspomagającymi, które mogą poprawić bioenergetykę mózgu i wspierać funkcje poznawcze.

Kreatyna - więcej niż suplement dla sportowców

Kreatyna to organiczny związek naturalnie występujący w organizmie, który pełni kluczową rolę w metabolizmie energetycznym. W mózgu, który zużywa około 20% całkowitej energii organizmu, kreatyna jest szczególnie istotna.

Jak działa system kreatyny w mózgu?

1. Transport energii: Kreatyna przenosi wysokoenergetyczne fosforany z mitochondriów do cytoplazmy
2. Regeneracja ATP: Fosfokreatyna szybko regeneruje adenozynotrójfosforan (ATP) - główne źródło energii komórkowej
3. Ochrona neuroprotekcyjna: Kreatyna wykazuje właściwości ochronne dla komórek nerwowych

W chorobie Alzheimera dochodzi do zaburzeń metabolizmu energetycznego mózgu, w tym dysfunkcji systemu kreatyny. To sprawia, że suplementacja kreatyną może teoretycznie wspierać funkcje poznawcze poprzez poprawę bioenergetyki neuronów.

Przełomowe badanie CABA - szczegóły i metodologia

Badanie "Creatine to Augment Bioenergetics in Alzheimer's" (CABA) to pierwsza próba kliniczna testująca kreatynę u pacjentów z chorobą Alzheimera. Zostało przeprowadzone w University of Kansas Medical Center pod kierunkiem zespołu doświadczonych neurologów i biochemików.

Uczestnicy badania

W badaniu wzięło udział 20 pacjentów w wieku 60-90 lat (średnia 73,1 roku) z diagnozą demencji związanej z chorobą Alzheimera według kryteriów McKhann. Kluczowe charakterystyki grupy:

• 65% mężczyzn, 35% kobiet
• 65% nosicieli allelu APOE ε4 (główny czynnik ryzyka genetycznego)
• 90% pacjentów z potwierdzoną patologią Alzheimera (poziom p-tau217 >0,4 pg/mL)
• Średni wynik w teście Mini-Mental State Examination: 21,6 punktów

Protokół badania

Uczestnicy przyjmowali przez 8 tygodni:

• 20 gramów kreatyny monohydratu dziennie (podzielone na 2 dawki po 10g)
• Kreatynę można było rozpuszczać w dowolnych napojach
• Cotygodniowe kontakty z dietetykiem badawczym
• Monitoring zgodności leczenia i skutków ubocznych

Metody oceny

Badacze wykorzystali zaawansowane techniki pomiarowe:

1. Spektroskopia rezonansu magnetycznego ¹H (MRS) - pomiar kreatyny w mózgu
2. Bateria testów poznawczych NIH Toolbox - ocena różnych domen kognitywnych
3. Test Mini-Mental State Examination - standardowa ocena funkcji poznawczych
4. Testy biochemiczne - poziom kreatyny w surowicy, parametry bezpieczeństwa

Spektakularne wyniki badania

Doskonała tolerancja i bezpieczeństwo

Wszyscy 20 pacjentów ukończyło badanie, co jest rzadkością w badaniach klinicznych u osób z demencją. Kluczowe wskaźniki bezpieczeństwa:

• 95% zgodność z protokołem (19 z 20 pacjentów przyjęło ≥80% dawek)
• Średnia zgodność leczenia: 90%
• Tylko łagodne skutki uboczne: skurcze mięśni, biegunka, nudności
• Brak poważnych zdarzeń niepożądanych

Potwierdzony wzrost kreatyny w mózgu

Spektroskopia MRS wykazała istotne statystycznie zwiększenie całkowitej kreatyny w mózgu:

• Wzrost o 11% (z 330,5 do 366,9 jednostek międzynarodowych)
• 85% pacjentów doświadczyło wzrostu poziomu kreatyny mózgowej
• Pozytywna korelacja między kreatynią w surowicy a w mózgu

To pierwszy dowód na to, że suplementacja kreatyny skutecznie przenika barierę krew-mózg u pacjentów z chorobą Alzheimera.

Poprawa funkcji poznawczych

Najbardziej ekscytujące były wyniki testów kognitywnych, które wykazały istotne poprawy w kluczowych obszarach:

Kompozyty poznawcze

• Całkowita funkcja poznawcza: wzrost z 75,3 do 78,6 punktów (p=0,02)
• Płynna inteligencja: wzrost z 59,1 do 63,5 punktów (p=0,004)

Specyficzne domeny kognitywne

• Pamięć robocza (List Sorting): wzrost z 66,2 do 74,2 punktów (p=0,001)
• Czytanie ze zrozumieniem: wzrost z 98,0 do 103 punktów (p<0,001)
• Kontrola hamowania (Flanker): wzrost z 68,1 do 73,0 punktów (p=0,05)

Korelacje między kreatynią a funkcjami poznawczymi

Analiza wykazała pozytywne korelacje między wzrostem kreatyny w mózgu a poprawą:

• Czytania ze zrozumieniem (r=0,60, p=0,005)
• Skrystalizowanej inteligencji (r=0,48, p=0,03)

To sugeruje, że mechanizm działania kreatyny jest związany z poprawą bioenergetyki mózgu, a nie z efektem placebo.

Mechanizmy działania kreatyny w chorobie Alzheimera

Poprawa bioenergetyki neuronów

Kreatyna może wspierać funkcje mózgu w chorobie Alzheimera poprzez:

1. Zwiększenie dostępności energii: Więcej fosfokreatyny = szybsza regeneracja ATP
2. Stabilizacja mitochondriów: Ochrona przed stresem oksydacyjnym
3. Wsparcie synaps: Lepsze funkcjonowanie połączeń między neuronami

Neuroprotekcja

Badania przedkliniczne sugerują, że kreatyna może:

• Redukować odkładanie amyloidu beta w mózgu
• Zmniejszać fosforylację tau (główne białko patologiczne w Alzheimera)
• Chronić przed apoptozą (programowaną śmiercią komórek)

Wsparcie plastyczności synaptycznej

Kreatyna może aktywować szlak mTOR (mechanistic target of rapamycin), który jest kluczowy dla:

• Tworzenia nowych synaps
• Długotrwałego wzmocnienia synaptycznego
• Procesów uczenia się i pamięci

Porównanie z innymi terapiami wspomagającymi

Kreatyna vs. inne suplementy

Zalety kreatyny jako terapii wspomagającej

1. Bezpieczeństwo: Dziesiątki lat badań potwierdzają bezpieczeństwo
2. Dostępność: Tania i łatwo dostępna
3. Mechanizm: Bezpośrednie wsparcie metabolizmu energetycznego
4. Szybkość działania: Efekty widoczne już po 8 tygodniach

Ograniczenia badania i przyszłe kierunki

Ograniczenia obecnego badania

1. Mała grupa: Tylko 20 pacjentów
2. Brak grupy kontrolnej: Badanie jednogrupowe
3. Krótki okres obserwacji: 8 tygodni
4. Efekty placebo: Trudne do wykluczenia bez grupy kontrolnej

Planowane badania

Na podstawie obiecujących wyników, naukowcy planują:

• Większe badanie randomizowane z grupą placebo
• Dłuższy okres obserwacji (12 miesięcy)
• Optymalizację dawkowania
• Badania w różnych stadiach choroby

Praktyczne wskazówki dla pacjentów i opiekunów

Kiedy rozważyć suplementację kreatyny?

Kreatyna może być rozważana jako terapia wspomagająca u pacjentów z:

• Wczesnym stadium choroby Alzheimera
• Łagodnymi zaburzeniami poznawczymi
• Dobrą tolerancją doustnych suplementów

Jak bezpiecznie rozpocząć suplementację?

1. Konsultacja lekarska: Zawsze przed rozpoczęciem
2. Stopniowe wprowadzanie: Rozpocząć od 3-5g dziennie
3. Monitoring: Regularne kontrole funkcji nerek
4. Cierpliwość: Efekty mogą być widoczne po 4-8 tygodniach

Przeciwwskazania i ostrzeżenia

Kreatyna może być przeciwwskazana u osób z:

• Chorobą nerek (kreatynina >1,5 mg/dL)
• Przyjmowaniem leków nefrotoksycznych
• Alergią na kreatynę

Kreatyna w kontekście holistycznej opieki

Połączenie z innymi interwencjami

Kreatyna może być częścią kompleksowego podejścia obejmującego:

• Ćwiczenia fizyczne: Zwiększają wrażliwość na kreatynę
• Dieta śródziemnomorska: Synergiczne działanie neuroprotekcyjne
• Trening kognitywny: Może potęgować korzyści poznawcze
• Optymalizacja snu: Wspiera regenerację mózgu

Rola w prewencji

Choć badanie dotyczyło pacjentów z chorobą Alzheimera, kreatyna może mieć potencjał prewencyjny u osób z:

• Wysokim ryzykiem genetycznym (APOE ε4)
• Łagodnymi zaburzeniami poznawczymi
• Czynnikami ryzyka naczyniowego

Perspektywy przyszłości

Personalizacja terapii

Przyszłe badania mogą pomóc w personalizacji leczenia poprzez:

• Identyfikację biomarkerów odpowiedzi na kreatynę
• Optymalizację dawkowania na podstawie metabolizmu
• Połączenie z testami genetycznymi (APOE, geny metabolizmu kreatyny)

Kombinacje terapeutyczne

Kreatyna może być skuteczniejsza w połączeniu z innymi interwencjami:

• Inhibitory acetylocholinesterazy
• Nowe leki przeciw amyloidowi
• Terapie metyltransferaz
• Suplementy wspierające mitochondria

Znaczenie dla systemu opieki zdrowotnej

Opłacalność ekonomiczna

Kreatyna jako terapia wspomagająca może oferować:

• Niski koszt (kilkadziesiąt złotych miesięcznie)
• Redukcję kosztów opieki poprzez opóźnienie progresji
• Poprawę jakości życia pacjentów i rodzin
• Zmniejszenie obciążenia opiekunów

Dostępność i implementacja

Zalety kreatyny w systemie opieki:

• Brak potrzeby recepty w większości krajów
• Łatwość dystrybucji przez apteki i sklepy
• Prosta aplikacja - rozpuszczanie w napojach
• Dobra tolerancja u starszych pacjentów

Podsumowanie - nowa nadzieja w leczeniu Alzheimera

Badanie CABA stanowi historyczny przełom w poszukiwaniu nowych terapii wspomagających chorobę Alzheimera. Po raz pierwszy wykazano, że prosta, bezpieczna i tania substancja może:

Kluczowe osiągnięcia

• Zwiększyć poziom kreatyny w mózgu o 11%
• Poprawić funkcje poznawcze w kluczowych obszarach
• Być bezpiecznie tolerowana przez pacjentów z demencją
• Oferować nowy mechanizm terapeutyczny oparty na bioenergetyce

Znaczenie dla pacjentów

• Nowa opcja terapeutyczna dla milionów chorych
• Bezpieczna alternatywa do złożonych protokołów leczenia
• Nadzieja na spowolnienie progresji choroby
• Poprawa jakości życia pacjentów i rodzin

Przyszłe kierunki

• Większe badania kliniczne z grupą kontrolną
• Optymalizacja dawkowania i czasu leczenia
• Kombinacje z innymi terapiami
• Badania prewencyjne u osób z wysokim ryzykiem

Chociaż to dopiero początek drogi, wyniki badania CABA dają realną nadzieję na nowe podejście do leczenia choroby Alzheimera. Kreatyna może stać się pierwszym suplementem z udowodnioną skutecznością w wspieraniu funkcji poznawczych u pacjentów z demencją.

Jeśli Ty lub Twoi bliscy borykają się z chorobą Alzheimera, porozmawiaj z lekarzem o możliwości włączenia kreatyny do kompleksowej opieki. Pamiętaj jednak, że jest to terapia wspomagająca, która powinna być częścią szerszego planu leczenia opracowanego przez specjalistów.

Źródło: Smith AN, Choi I-Y, Lee P, et al. Creatine monohydrate pilot in Alzheimer's: Feasibility, brain creatine, and cognition. Alzheimer's & Dementia: Translational Research & Clinical Interventions. 2025;11:e70101 (link).