W dzisiejszym intensywnym, cyfrowym świecie, pełnym stresu i pośpiechu, poszukujemy skutecznych metod, które pomogą nam zachować zdrowie fizyczne i psychiczne. Tymczasem odpowiedź może być prostsza niż się wydaje i dostępna niemal na wyciągnięcie ręki. Prof. Qing Li, jeden z czołowych światowych ekspertów w dziedzinie medycyny środowiskowej, w swoich najnowszych badaniach przedstawia koncepcję medycyny leśnej jako nową, obiecującą dziedzinę, która może zrewolucjonizować nasze podejście do zdrowia i profilaktyki.
Czym są kąpiele leśne?
Kąpiele leśne, w języku japońskim znane jako "Shinrin-yoku", zostały wprowadzone w Japonii w 1982 roku jako sposób na redukcję stresu i poprawę ogólnego stanu zdrowia. Termin ten odnosi się do praktyki spędzania czasu w lesie i "kąpania się" w atmosferze lasu, wykorzystując wszystkie pięć zmysłów.
W przeciwieństwie do zwykłego spaceru czy joggingu, kąpiele leśne to nie forma aktywności fizycznej, lecz świadome doświadczanie natury poprzez:
- Wzrok - podziwianie różnorodności kolorów i kształtów
- Węch - wdychanie naturalnych olejków eterycznych (fitoncydów) uwalnianych przez drzewa
- Słuch - wsłuchiwanie się w odgłosy lasu, szum liści, śpiew ptaków
- Dotyk - odczuwanie kory drzew, mchu, liści
- Smak - delektowanie się świeżym, czystym powietrzem
Naukowe podstawy medycyny leśnej
Prof. Li definiuje medycynę leśną jako nową interdyscyplinarną naukę, która bada wpływ środowiska leśnego na zdrowie człowieka. Stanowi ona część medycyny środowiskowej i prewencyjnej, opierając się na solidnych dowodach naukowych.
Kluczowym elementem tej koncepcji jest zrozumienie psycho-neuro-endokrynno-immunologicznej sieci organizmu. Tradycyjna medycyna traktowała układ nerwowy, endokrynny i immunologiczny jako niezależne systemy. Jednak współczesne badania wykazały, że są one ze sobą ściśle powiązane:
- Układ nerwowy wpływa na układ endokrynny i immunologiczny poprzez uwalnianie neuroprzekaźników
- Układ endokrynny oddziałuje na układ nerwowy i immunologiczny poprzez wydzielanie hormonów
- Układ immunologiczny komunikuje się z układem nerwowym i endokrynnym za pomocą cytokin
Wpływ kąpieli leśnych na układ autonomiczny
Jednym z najlepiej udokumentowanych efektów kąpieli leśnych jest ich wpływ na układ autonomiczny, który składa się z:
- Układu współczulnego (odpowiedzialnego za reakcję "walcz lub uciekaj")
- Układu przywspółczulnego (odpowiedzialnego za odpoczynek i regenerację)
Badania wykazały, że przebywanie w środowisku leśnym:
- Zmniejsza aktywność układu współczulnego
- Zwiększa aktywność układu przywspółczulnego
- Reguluje równowagę autonomicznego układu nerwowego
W rezultacie obniża się ciśnienie krwi i tętno, co wywołuje efekt relaksacyjny. Te zmiany pośrednio wpływają również na układ endokrynny i immunologiczny.
Wpływ na hormony stresu
Podczas stresu organizm wydziela trzy główne hormony stresu:
- Adrenalinę (wskaźnik stresu psychicznego)
- Noradrenalinę (wskaźnik stresu fizycznego)
- Kortyzol (wskaźnik zarówno stresu psychicznego, jak i fizycznego)
Liczne badania prof. Li i jego zespołu wykazały, że kąpiele leśne znacząco obniżają poziom tych hormonów w organizmie. Co ciekawe, wpływ na adrenalinę był większy niż na noradrenalinę, co sugeruje, że kąpiele leśne skuteczniej redukują stres psychiczny niż fizyczny.
Dodatkowo zaobserwowano, że kąpiele leśne zwiększają poziom:
- Adiponektyny (hormonu chroniącego przed otyłością i cukrzycą typu 2)
- DHEA-S (hormonu o właściwościach kardioprotekcyjnych)
- Serotoniny (neuroprzekaźnika związanego z dobrym samopoczuciem)
Obniżenie ciśnienia krwi i tętna
Badania przeprowadzone przez zespół prof. Li na osobach z podwyższonym ciśnieniem krwi wykazały, że spacer w parku leśnym obniżył ciśnienie skurczowe i rozkurczowe o około 7 mmHg. Efekt ten był porównywalny z działaniem leków przeciwnadciśnieniowych, ale bez skutków ubocznych i kosztów.
Mechanizmy, przez które kąpiele leśne obniżają ciśnienie krwi, obejmują:
- Redukcję poziomu hormonów stresu (adrenaliny, noradrenaliny, kortyzolu)
- Zmniejszenie aktywności układu współczulnego i zwiększenie aktywności układu przywspółczulnego
- Hamowanie układu renina-angiotensyna
Poprawa jakości snu
Stres i zwiększona aktywność układu współczulnego mogą powodować zaburzenia snu. Ponieważ kąpiele leśne redukują stres i aktywność układu współczulnego, prowadzą także do poprawy jakości snu.
Badania wykazały, że kąpiele leśne:
- Wydłużają czas snu
- Zmniejszają uczucie senności po przebudzeniu
- Zwiększają poczucie odświeżenia i regeneracji
- Poprawiają nocne warunki snu u osób z problemami ze snem
Potencjalne działanie przeciwdepresyjne
Stres i zaburzenia snu są dwoma kluczowymi czynnikami, które mogą prowadzić do depresji. Kąpiele leśne, redukując stres i poprawiając sen, mogą mieć działanie zapobiegawcze w stosunku do stanów depresyjnych.
Dodatkowo, badania wykazały, że kąpiele leśne:
- Zmniejszają negatywne emocje (lęk, depresję, gniew, zmęczenie, dezorientację)
- Zwiększają pozytywne uczucia (wigor, energia)
- Podnoszą poziom serotoniny w surowicy krwi
- Stabilizują równowagę autonomicznego układu nerwowego
Wzmocnienie układu odpornościowego
Jednym z najbardziej fascynujących odkryć prof. Li jest wpływ kąpieli leśnych na układ odpornościowy, a w szczególności na komórki NK (Natural Killer), które odgrywają kluczową rolę w obronie przed bakteriami, wirusami i nowotworami.
Badania wykazały, że:
- Trzydniowy pobyt w lesie znacząco zwiększa aktywność komórek NK, ich liczbę oraz poziom białek przeciwnowotworowych (perforyny, granzymu A/B, granulizyny)
- Efekt wzmocnienia układu odpornościowego utrzymywał się do 30 dni po zakończeniu kąpieli leśnej
- Nawet jednodniowy pobyt w lesie zwiększa aktywność komórek NK
- Za te efekty odpowiadają fitoncydy uwalniane przez drzewa, takie jak izopreny, α-pinen i β-pinen
Zapobieganie chorobom cywilizacyjnym
Stres może wywoływać lub zaostrzać wiele chorób cywilizacyjnych, takich jak nowotwory, nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, wrzody żołądka i depresja. Kąpiele leśne, redukując poziom hormonów stresu, mogą mieć działanie profilaktyczne w stosunku do tych schorzeń.
Badania wykazały potencjalne korzyści kąpieli leśnych w:
- Zapobieganiu nadciśnieniu i chorobom serca
- Terapii wspomagającej dla pacjentów z przewlekłą niewydolnością serca
- Obniżaniu poziomu glukozy we krwi u pacjentów z cukrzycą typu 2
- Zapobieganiu depresji
- Profilaktyce nowotworów poprzez zwiększenie aktywności komórek NK
Zastosowanie w medycynie rehabilitacyjnej
Prof. Li sugeruje również możliwość zastosowania kąpieli leśnych w medycynie rehabilitacyjnej. Depresja jest często występującym zaburzeniem u pacjentów po udarze i po urazach ortopedycznych.
Wstępne badania wykazały, że kąpiele leśne w ogrodzie japońskim zmniejszają poziom lęku, depresji, gniewu, zmęczenia i dezorientacji u pacjentów rehabilitowanych, sugerując potencjalne zastosowanie w zarządzaniu stresem i zapobieganiu depresji w szpitalach rehabilitacyjnych.
Potencjalne działanie zapobiegawcze w COVID-19
Osoby starsze i pacjenci z chorobami współistniejącymi są bardziej podatni na ciężki przebieg COVID-19 ze względu na osłabioną odporność. Kąpiele leśne, wzmacniając układ odpornościowy, mogą potencjalnie mieć działanie zapobiegawcze.
Ponadto, stres psychiczny i zaburzenia psychiczne wywołane "lockdownem" i "izolacją" są również istotnymi problemami społecznymi. Kąpiele leśne redukują negatywne emocje, stres psychiczny i hormony stresu.
Podsumowanie i nowa koncepcja medycyny leśnej
Na podstawie przedstawionych dowodów, prof. Li proponuje nową koncepcję medycyny leśnej:
- Medycyna leśna powinna być rozpatrywana w kontekście sieci psycho-neuro-endokrynno-immunologicznej.
- Stanowi nową medycynę prewencyjną dla chorób cywilizacyjnych.
- W przyszłości może stać się nową medycyną kliniczną do leczenia niektórych chorób cywilizacyjnych.
- Może być włączona do medycyny rehabilitacyjnej.
Praktyczne zalecenia
Chcesz wypróbować kąpiele leśne? Oto kilka praktycznych wskazówek:
- Wybierz spokojny las lub park z dużą liczbą drzew
- Wyłącz telefon i inne urządzenia elektroniczne
- Spędzaj w lesie minimum 2 godziny tygodniowo (optymalnie 4-5 godzin)
- Poruszaj się powoli, bez pośpiechu
- Świadomie angażuj wszystkie zmysły
- Oddychaj głęboko, wdychając fitoncydy uwalniane przez drzewa
- Jeśli możesz, znajdź miejsce, gdzie dominują drzewa iglaste, które uwalniają więcej fitoncydów
Kąpiele leśne są dostępną, bezkosztową i naturalną metodą poprawy zdrowia, która może stać się ważnym elementem profilaktyki zdrowotnej w naszym stresującym, zurbanizowanym świecie. Warto włączyć regularne przebywanie w lesie do swojego stylu życia, aby czerpać korzyści z tego, co natura oferuje nam od zawsze.
Źródło:
